‘‘อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสุ, สุตฺเตสุ พหุชาคโร;

อพลสฺสํว สีฆสฺโส, หิตฺวา ยาติ สุเมธโส’’ติฯ

ตตฺถ อปฺปมตฺโตติ สติเวปุลฺลปฺปตฺตตาย อปฺปมาทสมฺปนฺเน ขีณาสโวฯ ปมตฺเตสูติ สติโวสคฺเค ฐิเตสุ สตฺเตสุฯ สุตฺเตสูติ สติชาคริยาภาเวน สพฺพิริยาปเถสุ นิทฺทายนฺเตสุฯ พหุชาคโรติ มหนฺเต สติเวปุลฺเล ชาคริเย ฐิโตฯ อพลสฺสํวาติ กุณฺฐปาทํ ฉินฺนชวํ ทุพฺพลสฺสํ สีฆชโว สินฺธวาชานีโย วิยฯ สุเมธโสติ อุตฺตมปญฺโญฯ ตถารูปํ ปุคฺคลํ อาคเมนปิ อธิคเมนปิ หิตฺวา ยาติฯ มนฺทปญฺญสฺมิญฺหิ เอกํ สุตฺตํ คเหตุํ วายมนฺเตเยว สุเมธโส เอกํ วคฺคํ คณฺหาติ, เอวํ ตาว อาคเมน หิตฺวา ยาติฯ มนฺทปญฺเญ ปน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ กาตุํ วายมนฺเตเยว กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคเหตฺวา สชฺฌายนฺเตเยว จ สุเมธโส ปุพฺพภาเคปิ ปเรน กตํ รตฺติฏฺฐานํ วา ทิวาฏฺฐานํ วา ปวิสิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ สมฺมสนฺโต สพฺพกิเลเส เขเปตฺวา เนว โลกุตฺตรธมฺเม หตฺถคเต กโรติ, เอวํ อธิคเมนปิ หิตฺวา ยาติฯ วฏฺเฏ ปน นํ หิตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา วฏฺฏโต นิสฺสรนฺโต ยาติเยวาติฯ

คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสูติฯ

ปมตฺตาปมตฺตทฺเวสหายกวตฺถุ ฉฏฺฐํฯ

7. มฆวตฺถุ

อปฺปมาเทน มฆวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺโต สกฺกํ เทวราชานํ อารพฺภ กเถสิฯ

เวสาลิยญฺหิ มหาลิ นาม ลิจฺฉวี วสติ, โส ตถาคตสฺส สกฺกปญฺหสุตฺตนฺตเทสนํ (ที. นิ. 2.344 อาทโย) สุตฺวา ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺโธ สกฺกสมฺปตฺติํ มหติํ กตฺวา กเถสิ, ‘ทิสฺวา นุ โข กเถสิ, อุทาหุ อทิสฺวาฯ ชานาติ นุ โข สกฺกํ, อุทาหุ โน’ติ ปุจฺฉิสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตสิฯ

อถ โข, มหาลิ, ลิจฺฉวี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ, เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข, มหาลิ, ลิจฺฉวี ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ทิฏฺโฐ โข, ภนฺเต, ภควตา สกฺโก เทวานมินฺโท’’ติ? ‘‘ทิฏฺโฐ โข เม , มหาลิ, สกฺโก เทวานมินฺโท’’ติฯ ‘‘โส หิ นุน, ภนฺเต, สกฺกปติรูปโก ภวิสฺสติ ฯ ทุทฺทโส หิ, ภนฺเต, สกฺโก เทวานมินฺโท’’ติฯ ‘‘สกฺกญฺจ ขฺวาหํ, มหาลิ, ปชานามิ สกฺกกรเณ จ ธมฺเม, เยสํ ธมฺมานํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา, ตญฺจ ปชานามิ’’ฯ

สกฺโก, มหาลิ, เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน มโฆ นาม มาณโว อโหสิ, ตสฺมา ‘‘มฆวา’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺโก, มหาลิ, เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน ปุเร ทานํ อทาสิ, ตสฺมา ‘‘ปุรินฺทโท’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺโก, มหาลิ, เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน สกฺกจฺจํ ทานํ อทาสิ, ตสฺมา ‘‘สกฺโก’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺโก, มหาลิ, เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน อาวสถํ อทาสิ, ตสฺมา ‘‘วาสโว’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺโก, มหาลิ, เทวานมินฺโท สหสฺสมฺปิ อตฺถํ มุหุตฺเตน จินฺเตติ, ตสฺมา ‘‘สหสฺสกฺโข’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺกสฺส, มหาลิ, เทวานมินฺทสฺส สุชา นาม อสุรกญฺญา, ปชาปติ, ตสฺมา ‘‘สุชมฺปตี’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺโก, มหาลิ, เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวติํสานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรติ, ตสฺมา ‘‘เทวานมินฺโท’’ติ วุจฺจติฯ

สกฺกสฺส, มหาลิ, เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สตฺต วตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาฯ กตมานิ สตฺต วตปทานิ? ยาวชีวํ มาตาเปตฺติภโร อสฺสํ, ยาวชีวํ กุเล เชฏฺฐาปจายี อสฺสํ, ยาวชีวํ สณฺหวาโจ อสฺสํ, ยาวชีวํ อปิสุณวาโจ อสฺสํ, ยาวชีวํ วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวเสยฺยํ, มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต อสฺสํฯ ยาวชีวํ สจฺจวาโจ อสฺสํ, ยาวชีวํ อกฺโกธโน อสฺสํ, ‘‘สเจปิ เม โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ขิปฺปเมว น ปฏิวิเนยฺย’’นฺติฯ

สกฺกสฺส, มหาลิ, เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส อิมานิ สตฺต วตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาติฯ

‘‘มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺฐาปจายินํ;

สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ, เปสุเณยฺยปฺปหายินํฯ

‘‘มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ, สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ;

ตํ เว เทวา ตาวติํสา, อาหุ สปฺปุริโส อิตี’’ติฯ (สํ. นิ. 1.257) –

อิทํ, มหาลิ, สกฺเกน มฆมาณวกาเล กตกมฺมนฺติ วตฺวา ปุน เตน ‘‘กถํ, ภนฺเต, มฆมาณโว ปฏิปชฺชี’’ติ? ตสฺส ปฏิปตฺติํ วิตฺถารโต โสตุกาเมน ปุฏฺโฐ ‘‘เตน หิ, มหาลิ, สุณาหี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริ –

อตีเต มคธรฏฺเฐ มจลคาเม มโฆ นาม มาณโว คามกมฺมกรณฏฺฐานํ คนฺตฺวา อตฺตโน ฐิตฏฺฐานํ ปาทนฺเตน ปํสุํ วิยูหิตฺวา รมณียํ กตฺวา อฏฺฐาสิฯ อปโร ตํ พาหุนา ปหริตฺวา ตโต อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ อฏฺฐาสิฯ โส ตสฺส อกุชฺฌิตฺวาว อญฺญํ ฐานํ รมณียํ กตฺวา ฐิโตฯ ตโตปิ นํ อญฺโญ อาคนฺตฺวา พาหุนา ปหริตฺวา อปเนตฺวา สยํ อฏฺฐาสิฯ โส ตสฺสปิ อกุชฺฌิตฺวาว อญฺญํ ฐานํ รมณียํ กตฺวา ฐิโต, อิติ ตํ เคหโต นิกฺขนฺตา นิกฺขนฺตา ปุริสา พาหุนา ปหริตฺวา ฐิตฐิตฏฺฐานโต อปเนสุํฯ โส ‘‘สพฺเพเปเต มํ นิสฺสาย สุขิตา ชาตา, อิมินา กมฺเมน มยฺหํ สุขทายเกน ปุญฺญกมฺเมน ภวิตพฺพ’’นฺติ จินฺเตตฺวา, ปุนทิวเส กุทาลํ อาทาย ขลมณฺฑลมตฺตํ ฐานํ รมณียํ อกาสิฯ สพฺเพ คนฺตฺวา ตตฺเถว อฏฺฐํสุฯ อถ เนสํ สีตสมเย อคฺคิํ กตฺวา อทาสิ, คิมฺหกาเล อุทกํฯ ตโต ‘‘รมณียํ ฐานํ นาม สพฺเพสํ ปิยํ, กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถิ, อิโต ปฏฺฐาย มยา มคฺคํ สมํ กโรนฺเตน วิจริตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา, ปาโตว นิกฺขมิตฺวา, มคฺคํ สมํ กโรนฺโต ฉินฺทิตฺวา, หริตพฺพยุตฺตกา รุกฺขสาขา หรนฺโต วิจรติฯ อถ นํ อปโร ทิสฺวา อาห – ‘‘สมฺม, กิํ กโรสี’’ติ? ‘‘มยฺหํ สคฺคคามินํ มคฺคํ กโรมิ, สมฺมา’’ติฯ ‘‘เตน หิ อหมฺปิ เต สหาโย โหมี’’ติฯ ‘‘โหหิ, สมฺม, สคฺโค นาม พหูนมฺปิ มนาโป สุขพหุโล’’ติฯ ตโต ปฏฺฐาย ทฺเว ชนา อเหสุํฯ

เต ทิสฺวา ตเถว ปุจฺฉิตฺวา จ สุตฺวา จ อปโรปิ เตสํ สหาโย ชาโต, เอวํ อปโรปิ อปโรปีติ สพฺเพปิ เตตฺติํส ชนา ชาตาฯ เต สพฺเพปิ กุทาลาทิหตฺถา มคฺคํ สมํ กโรนฺตา เอกโยชนทฺวิโยชนมตฺตฏฺฐานํ คจฺฉนฺติฯ

เต ทิสฺวา คามโภชโก จินฺเตสิ – ‘‘อิเม มนุสฺสา อโยเค ยุตฺตา, สเจ อิเม อรญฺญโต มจฺฉมํสาทีนิ วา อาหเรยฺยุํฯ สุรํ วา กตฺวา ปิเวยฺยุํ, อญฺญํ วา ตาทิสํ กมฺมํ กเรยฺยุํ, อหมฺปิ กิญฺจิ กิญฺจิ ลเภยฺย’’นฺติฯ อถ เน ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘กิํ กโรนฺตา วิจรถา’’ติ? ‘‘สคฺคมคฺคํ, สามี’’ติฯ ‘‘ฆราวาสํ วสนฺเตหิ นาม เอวํ กาตุํ น วฏฺฏติ, อรญฺญโต มจฺฉมํสาทีนิ อาหริตุํ, สุรํ กตฺวา ปาตุํ, นานปฺปกาเร จ กมฺมนฺเต กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ เต ตสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปิํสุ, เอวํ ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานาปิ ปฏิกฺขิปิํสุเยวฯ โส กุชฺฌิตฺวา ‘‘นาเสสฺสามิ เน’’ติ รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘โจเร เต, เทว, วคฺคพนฺธเนน วิจรนฺเต ปสฺสามี’’ติ วตฺวา, ‘‘คจฺฉ, เต คเหตฺวา อาเนหี’’ติ วุตฺเต ตถา กตฺวา สพฺเพ เต พนฺธิตฺวา อาเนตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสิฯ ราชา อวีมํสิตฺวาว ‘‘หตฺถินา มทฺทาเปถา’’ติ อาณาเปสิฯ มโฆ เสสานํ โอวาทมทาสิ – ‘‘สมฺมา, ฐเปตฺวา เมตฺตํ อญฺโญ อมฺหากํ อวสฺสโย นตฺถิ, ตุมฺเห กตฺถจิ โกปํ อกตฺวา รญฺเญ จ คามโภชเก จ มทฺทนหตฺถิมฺหิ จ อตฺตนิ จ เมตฺตจิตฺเตน สมจิตฺตาว โหถา’’ติฯ เต ตถา กริํสุฯ อถ เนสํ เมตฺตานุภาเวน หตฺถี อุปฺปสงฺกมิตุมฺปิ น วิสหิฯ ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา พหู มนุสฺเส ทิสฺวา มทฺทิตุํ น วิสหิสฺสติ? ‘‘คจฺฉถ, เน กิลญฺเชน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทาเปถา’’ติ อาหฯ เต กิลญฺเชน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทิตุํ เปสิยมาโนปิ หตฺถี ทูรโตว ปฏิกฺกมิฯ

ราชา ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา ‘‘การเณเนตฺถ ภวิตพฺพ’’นฺติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ – ‘‘ตาตา, มํ นิสฺสาย ตุมฺเห กิํ น ลภถา’’ติ? ‘‘กิํ นาเมตํ, เทวา’’ติ? ‘‘ตุมฺเห กิร วคฺคพนฺธเนน โจรา หุตฺวา อรญฺเญ วิจรถา’’ติ? ‘‘โก เอวมาห, เทวา’’ติ? ‘‘คามโภชโก, ตาตา’’ติฯ ‘‘น มยํ, เทว, โจรา, มยํ ปน อตฺตโน สคฺคมคฺคํ โสเธนฺตา อิทญฺจิทญฺจ กโรม, คามโภชโก อมฺเห อกุสลกิริยาย นิโยเชตฺวา อตฺตโน วจนํ อกโรนฺเต นาเสตุกาโม กุชฺฌิตฺวา เอวมาหา’’ติฯ

อถ ราชา เตสํ กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา, ‘‘ตาตา, อยํ ติรจฺฉาโน ตุมฺหากํ คุเณ ชานาติ, อหํ มนุสฺสภูโต ชานิตุํ นาสกฺขิํ, ขมถ เม’’ติฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา สปุตฺตทารํ คามโภชกํ เตสํ ทาสํ, หตฺถิํ อาโรหนิยํ, ตญฺจ คามํ ยถาสุขํ ปริโภคํ กตฺวา อทาสิฯ เต ‘‘อิเธว โน กตปุญฺญสฺสานิสํโส ทิฏฺโฐ’’ติ ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺนมานสา หุตฺวา ตํ หตฺถิํ วาเรน วาเรน อภิรุยฺห คจฺฉนฺตา มนฺตยิํสุ ‘‘อิทานิ อมฺเหหิ อติเรกตรํ ปุญฺญํ กาตพฺพํ, กิํ กโรม? จตุมหาปเถ ถาวรํ กตฺวา มหาชนสฺส วิสฺสมนสาลํ กริสฺสามา’’ติฯ เต วฑฺฒกิํ ปกฺโกสาเปตฺวา สาลํ ปฏฺฐเปสุํฯ มาตุคาเมสุ ปน วิคตจฺฉนฺทตาย ตสฺสา สาลาย มาตุคามานํ ปตฺติํ นาทํสุฯ

มฆสฺส ปน เคเห นนฺทา, จิตฺตา, สุธมฺมา, สุชาติ จตสฺโส อิตฺถิโย โหนฺติฯ ตาสุ สุธมฺมา วฑฺฒกินา สทฺธิํ เอกโต หุตฺวา, ‘‘ภาติก, อิมิสฺสา สาลาย มํ เชฏฺฐิกํ กโรหี’’ติ วตฺวา ลญฺชํ อทาสิฯ โส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปฐมเมว กณฺณิกตฺถาย รุกฺขํ สุกฺขาเปตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา กณฺณิกํ นิฏฺฐาเปตฺวา, ‘‘สุธมฺมา นาม อยํ สาลา’’ติ อกฺขรานิ ฉินฺทิตฺวา วตฺเถน ปลิเวเฐตฺวา ฐเปสิฯ อถ เน วฑฺฒกี สาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา กณฺณิกาโรปนทิวเส ‘‘อโห, อยฺยา, เอกํ กรณียํ น สริมฺหา’’ติ อาหฯ ‘‘กิํ นาม, โภ’’ติ? ‘‘กณฺณิก’’นฺติฯ ‘‘โหตุ ตํ อาหริสฺสามา’’ติฯ ‘‘อิทานิ ฉินฺนรุกฺเขน กาตุํ น สกฺกา, ปุพฺเพเยว ตํ ฉินฺทิตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา ฐปิตกณฺณิกา ลทฺธุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ‘‘อิทานิ กิํ กาตพฺพ’’นฺติ? ‘‘สเจ กสฺสจิ เคเห นิฏฺฐาเปตฺวา ฐปิตา วิกฺกายิกกณฺณิกา อตฺถิ, สา ปริเยสิตพฺพา’’ติฯ เต ปริเยสนฺตา สุธมฺมาย เคเห ทิสฺวา สหสฺสํ ทตฺวาปิ มูเลน น ลภิํสุฯ ‘‘สเจ มํ สาลาย ปตฺติํ กโรถ, ทสฺสามี’’ติ วุตฺเต ปน ‘‘มยํ มาตุคามานํ ปตฺติํ น ทมฺมา’’ติ อาหํสุฯ

อถ เน วฑฺฒกี อาห – ‘‘อยฺยา, ตุมฺเห กิํ กเถถ, ฐเปตฺวา พฺรหฺมโลกํ อญฺญํ มาตุคามรหิตฏฺฐานํ นาม นตฺถิ, คณฺหถ กณฺณิกํฯ เอวํ สนฺเต อมฺหากํ กมฺมํ นิฏฺฐํ คมิสฺสตี’’ติฯ เต ‘‘สาธู’’ติ กณฺณิกํ คเหตฺวา สาลํ นิฏฺฐาเปตฺวา ติธา วิภชิํสุฯ เอกสฺมิํ โกฏฺฐาเส อิสฺสรานํ วสนฏฺฐานํ กริํสุ, เอกสฺมิํ ทุคฺคตานํ, เอกสฺมิํ คิลานานํฯ

เตตฺติํส ชนา เตตฺติํส ผลกานิ ปญฺญเปตฺวา หตฺถิสฺส สญฺญํ อทํสุ – ‘‘อาคนฺตุโก อาคนฺตฺวา ยสฺส อตฺถตผลเก นิสีทติ, ตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว เคเห ปติฏฺฐเปหิ, ตสฺส ปาทปริกมฺมปิฏฺฐิปริกมฺมปานียขาทนียโภชนียสยนานิ สพฺพานิ ผลกสามิกสฺเสว ภาโร ภวิสฺสตี’’ติฯ หตฺถี อาคตาคตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว ฆรํ เนติฯ โส ตสฺส ตํ ทิวสํ กตฺตพฺพํ กโรติฯ มโฆ สาลาย อวิทูเร โกวิฬารรุกฺขํ โรเปตฺวา ตสฺส มูเล ปาสาณผลกํ อตฺถริฯ สาลํ ปวิฏฺฐปวิฏฺฐา ชนา กณฺณิกํ โอโลเกตฺวา อกฺขรานิ วาเจตฺวา, ‘‘สุธมฺมา นาเมสา สาลา’’ติ วทนฺติฯ เตตฺติํสชนานํ นามํ น ปญฺญายติฯ นนฺทา จินฺเตสิ – ‘‘อิเม สาลํ กโรนฺตา อมฺเห อปตฺติกา กริํสุ, สุธมฺมา ปน อตฺตโน พฺยตฺตตาย กณฺณิกํ กตฺวา ปตฺติกา ชาตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ, กิํ นุ โข กริสฺสามี’’ติ? อถสฺสา เอตทโหสิ – ‘‘สาลํ อาคตาคตานํ ปานียญฺเจว นฺหาโนทกญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, โปกฺขรณิํ ขณาเปสฺสามี’’ติฯ สา โปกฺขรณิํ กาเรสิฯ จิตฺตา จินฺเตสิ – ‘‘สุธมฺมาย กณฺณิกา ทินฺนา, นนฺทาย โปกฺขรณี การิตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ, กิํ นุ โข กริสฺสามี’’ติ? อถสฺสา เอตทโหสิ – ‘‘สาลํ อาคตาคเตหิ ปานียํ ปิวิตฺวา นฺหตฺวา คมนกาเลปิ มาลํ ปิลนฺธิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติ, ปุปฺผารามํ การาเปสฺสามี’’ติฯ สา รมณียํ ปุปฺผารามํ กาเรสิฯ เยภุยฺเยน ตสฺมิํ อาราเม ‘‘อสุโก นาม ปุปฺผูปคผลูปครุกฺโข นตฺถี’’ติ นาโหสิฯ

สุชา ปน ‘‘อหํ มฆสฺส มาตุลธีตา เจว ปาทปริจาริกา จ, เอเตน กตํ กมฺมํ มยฺหเมว, มยา กตํ เอตสฺเสวา’’ติ จินฺเตตฺวา, กิญฺจิ อกตฺวา อตฺตภาวเมว มณฺฑยมานา กาลํ วีตินาเมสิฯ มโฆปิ มาตาปิตุอุปฏฺฐานํ กุเล เชฏฺฐาปจายนกมฺมํ สจฺจวาจํ อผรุสวาจํ อปิ, สุณวาจํ มจฺเฉรวินยํ อกฺโกธนนฺติ อิมานิ สตฺต วตปทานิ ปูเรตฺวา –

‘‘มาตาเปตฺติภรํ ชนฺตุํ, กุเล เชฏฺฐาปจายินํ;

สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ, เปสุเณยฺยปฺปหายินํฯ

‘‘มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ, สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ;

ตํ เว เทวา ตาวติํสา, อาหุ ‘สปฺปุริโส’อิตี’’ติฯ (สํ. นิ. 1.257) –

เอวํ ปสํสิยภาวํ อาปชฺชิตฺวา ชีวิตปริโยสาเน ตาวติํสภวเน สกฺโก เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, เตปิสฺส สหายกา ตตฺเถว นิพฺพตฺติํสุ, วฑฺฒกี วิสฺสกมฺมเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ ตทา ตาวติํสภวเน อสุรา วสนฺติฯ เต ‘‘อภินวา เทวปุตฺตา นิพฺพตฺตา’’ติ ทิพฺพปานํ สชฺชยิํสุฯ สกฺโก อตฺตโน ปริสาย กสฺสจิ อปิวนตฺถาย สญฺญมทาสิฯ อสุรา ทิพฺพปานํ ปิวิตฺวา มชฺชิํสุฯ สกฺโก ‘‘กิํ เม อิเมหิ สาธารเณน รชฺเชนา’’ติ อตฺตโน ปริสาย สญฺญํ ทตฺวา เต ปาเทสุ คาหาเปตฺวา มหาสมุทฺเท ขิปาเปสิฯ เต อวํสิรา สมุทฺเท ปติํสุฯ อถ เนสํ ปุญฺญานุภาเวน สิเนรุโน เหฏฺฐิมตเล อสุรวิมานํ นาม นิพฺพตฺติ, จิตฺตปาฏลิ นาม นิพฺพตฺติฯ

เทวาสุรสงฺคาเม ปน อสุเรสุ ปราชิเตสุ ทสโยชนสหสฺสํ ตาวติํสเทวนครํ นาม นิพฺพตฺติฯ ตสฺส ปน นครสฺส ปาจีนปจฺฉิมทฺวารานํ อนฺตรา ทสโยชนสหสฺสํ โหติ, ตถา ทกฺขิณุตฺตรทฺวารานํฯ ตํ โข ปน นครํ ทฺวารสหสฺสยุตฺตํ อโหสิ อารามโปกฺขรณิปฏิมณฺฑิตํฯ ตสฺส มชฺเฌ สาลาย นิสฺสนฺเทน ติโยชนสตุพฺเพเธหิ ธเชหิ ปฏิมณฺฑิโต สตฺตรตนมโย สตฺตโยชนสตุพฺเพโธ เวชยนฺโต นาม ปาสาโท อุคฺคญฺฉิฯ สุวณฺณยฏฺฐีสุ มณิธชา อเหสุํ, มณิยฏฺฐีสุ สุวณฺณธชา; ปวาฬยฏฺฐีสุ มุตฺตธชา, มุตฺตยฏฺฐีสุ ปวาฬธชา; สตฺตรตนมยาสุ ยฏฺฐีสุ สตฺตรตนธชา, มชฺเฌ ฐิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสิฯ อิติ สาลาย นิสฺสนฺเทน โยชนสหสฺสุพฺเพโธ ปาสาโท สตฺตรตนมโยว หุตฺวา นิพฺพตฺติ, โกวิฬารรุกฺขสฺส นิสฺสนฺเทน สมนฺตา ติโยชนสตปริมณฺฑโล ปาริจฺฉตฺตโก นิพฺพตฺติ, ปาสาณผลกสฺส นิสฺสนฺเทน ปาริจฺฉตฺตกมูเล ทีฆโต สฏฺฐิโยชนา ปุถุลโต ปณฺณาสโยชนา พหลโต ปญฺจทสโยชนา ชยสุมนรตฺตกมฺพลวณฺณา ปณฺฑุกมฺพลสิลา นิพฺพตฺติฯ ตตฺถ นิสินฺนกาเล อุปฑฺฒกาโย ปวิสติ, อุฏฺฐิตกาเล อูนํ ปริปูรติฯ

หตฺถี ปน เอราวโณ นาม เทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ เทวโลกสฺมิญฺหิ ติรจฺฉานคตา น โหนฺติฯ ตสฺมา โส อุยฺยานกีฬาย นิกฺขมนกาเล อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา ทิยฑฺฒโยชนสติโก เอราวโณ นาม หตฺถี อโหสิฯ

โส เตตฺติํสชนานํ อตฺถาย เตตฺติํส กุมฺเภ มาเปสิ อาวฏฺเฏน ติคาวุตอฑฺฒโยชนปฺปมาเณ, สพฺเพสํ มชฺเฌ สกฺกสฺส อตฺถาย สุทสฺสนํ นาม ติํสโยชนิกํ กุมฺภํ มาเปสิฯ ตสฺส อุปริ ทฺวาทสโยชนิโก รตนมณฺฑโป โหติฯ ตตฺถ อนฺตรนฺตรา สตฺตรตนมยา โยชนุพฺเพธา ธชา อุฏฺฐหนฺติฯ ปริยนฺเต กิงฺกิณิกชาลํ โอลมฺพติฯ ยสฺส มนฺทวาเตริตสฺส ปญฺจงฺคิกตูริยสทฺทสํมิสฺโส ทิพฺพคีตสทฺโท วิย รโว นิจฺฉรติฯ มณฺฑปมชฺเฌ สกฺกสฺสตฺถาย โยชนิโก มณิปลฺลงฺโก ปญฺญตฺโต โหติ, ตตฺถ สกฺโก นิสีทิฯ เตตฺติํส เทวปุตฺตา อตฺตโน กุมฺเภ รตนปลฺลงฺเก นิสีทิํสุฯ เตตฺติํสาย กุมฺภานํ เอเกกสฺมิํ กุมฺเภ สตฺต สตฺต ทนฺเต มาเปสิฯ เตสุ เอเกโก ปณฺณาสโยชนายาโม, เอเกกสฺมิญฺเจตฺถ ทนฺเต สตฺต สตฺต โปกฺขรณิโย โหนฺติ, เอเกกาย โปกฺขรณิยา สตฺต สตฺต ปทุมินีคจฺฉานิ, เอเกกสฺมิํ คจฺเฉ สตฺต สตฺต ปุปฺผานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมิํ ปุปฺเผ สตฺต สตฺต ปตฺตานิ, เอเกกสฺมิํ ปตฺเต สตฺต สตฺต เทวธีตโร นจฺจนฺติฯ เอวํ สมนฺตา ปณฺณาสโยชนฐาเนสุ หตฺถิทนฺเตสุเยว นฏสมชฺชา โหนฺติฯ เอวํ มหนฺตํ ยสํ อนุภวนฺโต สกฺโก เทวราชา วิจรติฯ

สุธมฺมาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติฯ ตสฺสา สุธมฺมา นาม นว โยชนสติกา เทวสภา นิพฺพตฺติฯ ตโต รมณียตรํ กิร อญฺญํ ฐานํ นาม นตฺถิ , มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส ธมฺมสฺสวนํ ตตฺเถว โหติฯ ยาวชฺชตนา อญฺญตรํ รมณียํ ฐานํ ทิสฺวา, ‘‘สุธมฺมา เทวสภา วิยา’’ติ วทนฺติฯ นนฺทาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ, ตสฺสา ปญฺจโยชนสติกา นนฺทา นาม โปกฺขรณี นิพฺพตฺติฯ จิตฺตาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ , ตสฺสาปิ ปญฺจโยชนสติกํ จิตฺตลตาวนํ นาม นิพฺพตฺติ, ตตฺถ อุปฺปนฺนปุพฺพนิมิตฺเต เทวปุตฺเต เนตฺวา โมหยมานา วิจรนฺติฯ สุชา ปน กาลํ กตฺวา เอกิสฺสา คิริกนฺทราย เอกา พกสกุณิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ

สกฺโก อตฺตโน ปริจาริกา โอโลเกนฺโต ‘‘สุธมฺมา อิเธว นิพฺพตฺตา, ตถา นนฺทา จ จิตฺตา จ, สุชา นุ โข กุหิํ นิพฺพตฺตา’’ติ จินฺเตนฺโต ตํ ตตฺถ นิพฺพตฺตํ ทิสฺวา, ‘‘พาลา กิญฺจิ ปุญฺญํ อกตฺวา อิทานิ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตา, อิทานิ ปน ตํ ปุญฺญํ กาเรตฺวา อิธาเนตุํ วฏฺฏตี’’ติ อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา อญฺญาตกเวเสน ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘กิํ กโรนฺตี อิธ วิจรสี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘โก ปน ตฺวํ, สามี’’ติ? ‘‘อหํ เต สามิโก มโฆ’’ติฯ ‘‘กุหิํ นิพฺพตฺโตสิ, สามี’’ติ? ‘‘อหํ ตาวติํสเทวโลเก นิพฺพตฺโต’’ฯ ‘‘ตว สหายิกานํ ปน นิพฺพตฺตฏฺฐานํ ชานาสี’’ติ? ‘‘น ชานามิ, สามี’’ติฯ ‘‘ตาปิ มเมว สนฺติเก นิพฺพตฺตา, ปสฺสิสฺสสิ ตา สหายิกา’’ติฯ ‘‘กถาหํ ตตฺถ คมิสฺสามี’’ติ? สกฺโก ‘‘อหํ ตํ ตตฺถ เนสฺสามี’’ติ วตฺวา หตฺถตเล ฐเปตฺวา เทวโลกํ เนตฺวา นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร วิสฺสชฺเชตฺวา อิตราสํ ติสฺสนฺนํ อาโรเจสิ – ‘‘ตุมฺหากํ สหายิกํ สุชํ ปสฺสิสฺสถา’’ติฯ ‘‘กุหิํ สา, เทวา’’ติ ? ‘‘นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร ฐิตา’’ติ อาหฯ ตา ติสฺโสปิ คนฺตฺวา, ‘‘อโห อยฺยาย เอวรูปํ อตฺตภาวมณฺฑนสฺส ผลํ, อิทานิสฺสา ตุณฺฑํ ปสฺสถ, ปาเท ปสฺสถ, ชงฺฆา ปสฺสถ, โสภติ วตสฺสา อตฺตภาโว’’ติ เกฬิํ กตฺวา ปกฺกมิํสุฯ

ปุน สกฺโก ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา, ‘‘ทิฏฺฐา เต สหายิกา’’ติ วตฺวา ‘‘ทิฏฺฐา มํ อุปฺปณฺเฑตฺวา คตา, ตตฺเถว มํ เนหี’’ติ วุตฺเต ตํ ตตฺเถว เนตฺวา อุทเก วิสฺสชฺเชตฺวา, ‘‘ทิฏฺฐา เต ตาสํ สมฺปตฺตี’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘ทิฏฺฐา, เทวา’’ติ? ‘‘ตยาปิ ตตฺถ นิพฺพตฺตนูปายํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ‘‘กิํ กโรมิ, เทวา’’ติ? ‘‘มยา ทินฺนํ โอวาทํ รกฺขิสฺสสี’’ติฯ ‘‘รกฺขิสฺสามิ, เทวา’’ติฯ อถสฺสา ปญฺจ สีลานิ ทตฺวา, ‘‘อปฺปมตฺตา รกฺขาหี’’ติ วตฺวา ปกฺกามิฯ สา ตโต ปฏฺฐาย สยํมตมจฺฉเกเยว ปริเยสิตฺวา ขาทติฯ สกฺโก กติปาหจฺจเยน ตสฺสา วีมํสนตฺถาย คนฺตฺวา, วาลุกาปิฏฺเฐ มตมจฺฉโก วิย หุตฺวา อุตฺตาโน นิปชฺชิฯ สา ตํ ทิสฺวา ‘‘มตมจฺฉโก’’ติ สญฺญาย อคฺคเหสิฯ มจฺโฉ คิลนกาเล นงฺคุฏฺฐํ จาเลสิฯ สา ‘‘สชีวมจฺฉโก’’ติ อุทเก วิสฺสชฺเชสิฯ โส โถกํ วีตินาเมตฺวา ปุน ตสฺสา ปุรโต อุตฺตาโน หุตฺวา นิปชฺชิฯ ปุน สา ‘‘มตมจฺฉโก’’ติ สญฺญาย คเหตฺวา คิลนกาเล อคฺคนงฺคุฏฺฐํ จาเลสิฯ ตํ ทิสฺวา ‘‘สชีวมจฺโฉ’’ติ วิสฺสชฺเชสิฯ เอวํ ติกฺขตฺตุํ วีมํสิตฺวา ‘‘สาธุกํ สีลํ รกฺขตี’’ติ อตฺตานํ ชานาเปตฺวา ‘‘อหํ ตว วีมํสนตฺถาย อาคโต, สาธุกํ สีลํ รกฺขสิ, เอวํ รกฺขมานา น จิรสฺเสว มม สนฺติเก นิพฺพตฺติสฺสสิ, อปฺปมตฺตา โหหี’’ติ วตฺวา ปกฺกามิฯ

สา ตโต ปฏฺฐาย ปน สยํมตมจฺฉํ ลภติ วา, น วาฯ อลภมานา กติปาหจฺจเยเนว สุสฺสิตฺวา กาลํ กตฺวา ตสฺส สีลสฺส ผเลน พาราณสิยํ กุมฺภการสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ อถสฺสา ปนฺนรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สกฺโก ‘‘กุหิํ นุ โข สา นิพฺพตฺตา’’ติ อาวชฺเชนฺโต ทิสฺวา, ‘‘อิทานิ มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ เอฬาลุกวณฺเณน ปญฺญายมาเนหิ สตฺตหิ รตเนหิ ยานกํ ปูเรตฺวา ตํ ปาเชนฺโต พาราณสิํ ปวิสิตฺวา, ‘‘อมฺมตาตา, เอฬาลุกานิ คณฺหถ คณฺหถา’’ติ อุคฺโฆเสนฺโต วีถิํ ปฏิปชฺชิฯ มุคฺคมาสาทีนิ คเหตฺวา อาคเต ปน ‘‘มูเลน น เทมี’’ติ วตฺวา, ‘‘กถํ เทสี’’ติ วุตฺเต, ‘‘สีลรกฺขิกาย อิตฺถิยา ทมฺมี’’ติ อาหฯ ‘‘สีลํ นาม, สามิ, กีทิสํ, กิํ กาฬํ, อุทาหุ นีลาทิวณฺณ’’นฺติ? ‘‘ตุมฺเห ‘สีลํ กีทิส’นฺติปิ น ชานาถ, กิเมว นํ รกฺขิสฺสถ, สีลรกฺขิกาย ปน ทสฺสามี’’ติฯ ‘‘สามิ, เอสา กุมฺภการสฺส ธีตา ‘สีลํ รกฺขามี’ติ วิจรติ, เอติสฺสา เทหี’’ติฯ สาปิ นํ ‘‘เตน หิ มยฺหํ เทหิ, สามี’’ติ อาหฯ ‘‘กาสิ ตฺว’’นฺติ? ‘‘อหํ อวิชหิตปญฺจสีลา’’ติฯ ‘‘ตุยฺหเมเวตานิ มยา อานีตานี’’ติ ยานกํ ปาเชนฺโต ตสฺสา ฆรํ คนฺตฺวา อญฺเญหิ อนาหริยํ กตฺวา เอฬาลุกวณฺเณน เทวทตฺติยํ ธนํ ทตฺวา อตฺตานํ ชานาเปตฺวา, ‘‘อิทํ เต ชีวิตวุตฺติยา ธนํ, ปญฺจสีลานิ อขณฺฑาทีนิ กตฺวา รกฺขาหี’’ติ วตฺวา ปกฺกามิฯ

สาปิ ตโต จวิตฺวา อสุรภวเน อสุรเชฏฺฐกสฺส ธีตา หุตฺวา สกฺกสฺส เวริฆเร นิพฺพตฺติฯ ทฺวีสุ ปน อตฺตภาเวสุ สีลสฺส สุรกฺขิตตฺตา อภิรูปา อโหสิ สุวณฺณวณฺณา อสาธารณาย รูปสิริยา สมนฺนาคตาฯ เวปจิตฺติอสุรินฺโท อาคตาคตานํ อสุรานํ ‘‘ตุมฺเห มม ธีตุ อนุจฺฉวิกา น โหถา’’ติ ตํ กสฺสจิ อทตฺวา, ‘‘มม ธีตา อตฺตนาว อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ สามิกํ คเหสฺสตี’’ติ อสุรพลํ สนฺนิปาตาเปตฺวา, ‘‘ตุยฺหํ อนุจฺฉวิกํ สามิกํ คณฺหา’’ติ ตสฺสา, หตฺเถ ปุปฺผทามํ อทาสิฯ ตสฺมิํ ขเณ สกฺโก ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต ตํ ปวตฺติํ ญตฺวา, ‘‘อิทานิ มยา คนฺตฺวา ตํ อาเนตุํ วฏฺฏตี’’ติ มหลฺลกอสุรวณฺณํ นิมฺมินิตฺวา คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต อฏฺฐาสิฯ

สาปิ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺตี ตํ ทิฏฺฐมตฺตาว ปุพฺพสนฺนิวาสวเสน อุปฺปนฺเนน เปเมน มโหเฆเนว อชฺโฌตฺถฏหทยา หุตฺวา, ‘‘เอโส เม สามิโก’’ติ ตสฺส อุปริ ปุปฺผทามํ ขิปิ ฯ อสุรา ‘‘อมฺหากํ ราชา เอตฺตกํ กาลํ ธีตุ อนุจฺฉวิกํ อลภิตฺวา อิทานิ ลภิ, อยเมวสฺส ธีตุ ปิตามหโต มหลฺลโก อนุจฺฉวิโก’’ติ ลชฺชมานา อปกฺกมิํสุฯ สกฺโกปิ ตํ หตฺเถ คเหตฺวา ‘‘สกฺโกหมสฺมี’’ติ นทิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺทิฯ อสุรา ‘‘วญฺจิตมฺหา ชรสกฺเกนา’’ติ ตํ อนุพนฺธิํสุฯ มาตลิ, สงฺคาหโก เวชยนฺตรถํ อาหริตฺวา อนฺตรามคฺเค อฏฺฐาสิฯ สกฺโก ตํ ตตฺถ อาโรเปตฺวา เทวนคราภิมุโข ปายาสิฯ อถสฺส สิปฺปลิวนํ สมฺปตฺตกาเล รถสทฺทํ สุตฺวา ภีตา ครุฬโปตกา วิรวิํสุฯ เตสํ สทฺทํ สุตฺวา สกฺโก มาตลิํ ปุจฺฉิ – ‘‘เก เอเต วิรวนฺตี’’ติ? ‘‘ครุฬโปตกา, เทวา’’ติฯ ‘‘กิํ การณา’’ติ? ‘‘รถสทฺทํ สุตฺวา มรณภเยนา’’ติฯ ‘‘มํ เอกํ นิสฺสาย เอตฺตโก ทิโช รถเวเคน วิจุณฺณิโต มา นสฺสิ, นิวตฺเตหิ รถ’’นฺติฯ โสปิ สินฺธวสหสฺสสฺส ทณฺฑกสญฺญํ ทตฺวา รถํ นิวตฺเตสิฯ ตํ ทิสฺวา อสุรา ‘‘ชรสกฺโก อสุรปุรโต ปฏฺฐาย ปลายนฺโต อิทานิ รถํ นิวตฺเตสิ, อทฺธา เตน อุปตฺถมฺโภ ลทฺโธ ภวิสฺสตี’’ติ นิวตฺเตตฺวา อาคมนมคฺเคเนว อสุรปุรํ ปวิสิตฺวา ปุน สีสํ น อุกฺขิปิํสุฯ

สกฺโกปิ สุชํ อสุรกญฺญํ เทวนครํ เนตฺวา อฑฺฒเตยฺยานํ อจฺฉราโกฏีนํ เชฏฺฐิกฏฺฐาเน ฐเปสิฯ สา สกฺกํ วรํ ยาจิ – ‘‘มหาราช, มม อิมสฺมิํ เทวโลเก มาตาปิตโร วา ภาติกภคินิโย วา นตฺถิ, ยตฺถ ยตฺถ คจฺฉสิ, ตตฺถ ตตฺถ มํ คเหตฺวาว คจฺเฉยฺยาสี’’ติฯ โส ‘‘สาธู’’ติ ตสฺสา ปฏิญฺญํ อทาสิฯ ตโต ปฏฺฐาย จิตฺตปาฏลิยา ปุปฺผิตาย อสุรา ‘‘อมฺหากํ นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ทิพฺพปาริจฺฉตฺตกสฺส ปุปฺผนกาโล’’ติ ยุทฺธตฺถาย สคฺคํ อภิรุหนฺติฯ สกฺโก เหฏฺฐาสมุทฺเท นาคานํ อารกฺขํ อทาสิ, ตโต สุปณฺณานํ, ตโต กุมฺภณฺฑานํ, ตโต ยกฺขานํฯ ตโต จตุนฺนํ มหาราชานํฯ สพฺพูปริ ปน อุปทฺทวนิวตฺตนตฺถาย เทวนครทฺวาเรสุ วชิรหตฺถา อินฺทปฏิมา ฐเปสิฯ อสุรา นาคาทโย ชินิตฺวา อาคตาปิ อินฺทปฏิมา ทูรโต ทิสฺวา ‘‘สกฺโก นิกฺขนฺโต’’ติ ปลายนฺติฯ เอวํ, มหาลิ, มโฆ มาณโว อปฺปมาทปฏิปทํ ปฏิปชฺชิฯ เอวํ อปฺปมตฺโต ปเนส เอวรูปํ อิสฺสริยํ ปตฺวา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ รชฺชํ กาเรสิฯ อปฺปมาโท นาเมส พุทฺธาทีหิ ปสตฺโถฯ อปฺปมาทญฺหิ นิสฺสาย สพฺเพสมฺปิ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ อธิคโม โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห –

[30]

‘‘อปฺปมาเทน มฆวา, เทวานํ เสฏฺฐตํ คโต;

อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปมาโท ครหิโต สทา’’ติฯ

ตตฺถ อปฺปมาเทนาติ มจลคาเม ภูมิปฺปเทสโสธนํ อาทิํ กตฺวา กเตน อปฺปมาเทนฯ มฆวาติ อิทานิ ‘‘มฆวา’’ติปญฺญาโต มโฆ มาณโว ทฺวินฺนํ เทวโลกานํ ราชภาเวน เทวานํ เสฏฺฐตํ คโตฯ ปสํสนฺตีติ พุทฺธาทโย ปณฺฑิตา อปฺปมาทเมว โถเมนฺติ วณฺณยนฺติฯ กิํ การณา? สพฺเพสํ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ ปฏิลาภการณตฺตาฯ ปมาโท ครหิโต สทาติ ปมาโท ปน เตหิ อริเยหิ นิจฺจํ ครหิโต นินฺทิโตฯ กิํ การณา? สพฺพวิปตฺตีนํ มูลภาวโตฯ มนุสฺสโทภคฺคํ วา หิ อปายุปฺปตฺติ วา สพฺพา ปมาทมูลิกาเยวาติฯ

คาถาปริโยสาเน มหาลิ ลิจฺฉวี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ, สมฺปตฺตปริสายปิ พหู โสตาปนฺนาทโย ชาตาติฯ

มฆวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. อญฺญตรภิกฺขุวตฺถุ

อปฺปมาทรโต ภิกฺขูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ

โส กิร สตฺถุ สนฺติเก ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ นาสกฺขิฯ โส ‘‘วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปสฺสามี’’ติ ตโต นิกฺขมิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มหนฺตํ ทาวคฺคิํ อุฏฺฐิตํ ทิสฺวา เวเคน เอกํ มุณฺฑปพฺพตมตฺถกํ อภิรุยฺห นิสินฺโน อรญฺญํ ฑยฺหมานํ อคฺคิํ ทิสฺวา อารมฺมณํ คณฺหิ – ‘‘ยถา อยํ อคฺคิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ อุปาทานานิ ฑหนฺโต คจฺฉติ, เอวํ อริยมคฺคญาณคฺคินาปิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ สํโยชนานิ ฑหนฺเตน คนฺตพฺพํ ภวิสฺสตี’’ติฯ